1. Dermokosmetyki – co to jest?
2. Skąd mam wiedzieć, że kosmetyki działają?
3. Czy dermokosmetyki zawierają konserwanty?
4. Czy warto stosować dermokosmetyki?
5. Dlaczego pielęgnacja skóry jest ważna w trakcie leczenia onkologicznego?  
6. Jaki krem do twarzy należy wybrać w czasie chemioterapii?
7. Jakie kosmetyki stosować po chemioterapii i radioterapii?

1. Dermokosmetyki – co to jest?

Dermokosmetyki są w założeniu produktami z pogranicza kosmetyki i medycyny (farmacji), które łączą w sobie właściwości pielęgnacyjne, ochronne oraz właściwości lecznicze. Nazwa ta odnosi się wyłącznie do produktów stosowanych miejscowo, tj. kremy, maści, balsamy czy emulsje do skóry ciała (bądź twarzy). Dermokosmetyk stanowi unikalną formulację kosmetyku, przeznaczoną na określone dolegliwości skórne i dla ściśle określonych typów skóry (pacjentów). Dobór odpowiednich składników produktu poprzedzony jest wnikliwą analizą uwzględniającą m.in. wiek pacjenta, etiologię schorzenia, stan kliniczny skóry czy wykonywaną pracę. W analizie tej uczestniczą najczęściej wysoko wykwalifikowani fachowcy z dziedziny dermatologii, farmacji i kosmetologii a finalna kompozycja produktu jest odpowiedzią łagodzącą określone dolegliwości skórne (wspomagającą przywrócenie skóry do zdrowia). Skuteczność i bezpieczeństwo substancji stosowanych w dermokosmetykach znajduje potwierdzenie w licznych badaniach: laboratoryjnych (in vitro – najczęściej na hodowlach keratynocytów), oraz w badaniach dermatologicznych (in vivo – m.in. u pacjentów ze skórą wrażliwą i/lub skłonną do alergii). W ich skład wchodzą m.in. witaminy, antyoksydanty, lipidy czy inne naturalne lub opatentowane składniki o udowodnionym działaniu (najczęściej łagodzącym lub przeciwzapalnym).

Warto napomnieć jednak, iż w obecnym porządku prawnym termin „dermokosmetyk” nie znajduje odzwierciedlenia, a jest jedynie terminem raczej z zakresu marketingu a niżeli z nauki. W świetle prawa unijnego dermokosmetyki, zaliczane są jako produkty kosmetyczne i nie wymagają one długotrwałych i restrykcyjnych testów jak leki. Nie można przypisywać im zatem właściwego działania leczniczego. (Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1223/2009 z dnia 30 listopada 2009 r. dotyczące produktów kosmetycznych).

2. Skąd mam wiedzieć, że kosmetyki działają?

Skóra, stanowi największy narząd organizmu oddzielający go od środowiska, a jednocześnie zapewniający z nim kontakt. Pomaga chronić ciało przed środowiskiem zewnętrznym, substancjami drażniącymi i/lub licznymi drobnoustrojami (bakteriami, grzybami, itp.). Stanowi barierę ochronną przed światłem słonecznym a także zapewnia odpowiednią homeostazę i regulację płynów oraz temperatury wewnątrz i na zewnątrz organizmu. Najbardziej zewnętrzną i najważniejszą warstwą skóry jest tzw. warstwa rogowa naskórka (selektywnie przepuszczalna), która chroni ją przed wysuszeniem i zatrzymuje wystarczającą ilość wody, aby umożliwić jej funkcjonowanie. Skóra, podobnie jak i wszystkie narządy naszego ciała ulega uszkodzeniom (mniejszym lub większym), które w konsekwencji (niełagodzone i nieleczone) mogą doprowadzić do utraty jej ochronnej funkcji. Działanie to może odbić się nie tylko samym jej wyglądzie, ale także na ogólnym stanie całego organizmu (na skutek złamania bariery chroniącej organizm przed wpływem środowiska zewnętrznego).

Idealnym rozwiązaniem pozwalającym zachować naturalną strukturę i funkcjonalność skóry jest regularne stosowanie kosmetyków. Również, w przypadku wystąpienia dolegliwości skórnych odpowiedni dobór dermokosmetyku pozwala przywrócić stan skóry do stanu fizjologicznego. W zależności od objawów oraz ich intensywności, unikalna kompozycja produktu kosmetycznego (oparta o aktywne składniki potwierdzone badaniami skuteczności i bezpieczeństwa) pozwala przywrócić skórze właściwy wygląd i funkcjonalność. Zdrowa skóra odzyskuje prawidłowy koloryt, odpowiednią sprężystość i jest gwarancją witalności. Przykładowo, w przypadku skóry odwodnionej, wysuszonej powinniśmy zadbać o uszczelnienie naskórka – wybierając humektanty, czyli związki o właściwościach higroskopijnych (tj. glicerol, mocznik) i/lub substancje o działaniu okluzyjnym, stanowiące fizyczną barierę dla odparowywania wody (tj. wazelina). 

Na rynku kosmetycznym i farmaceutycznym występuje niezliczona liczba preparatów do pielęgnacji i łagodzenia objawów dolegliwości skórnych. Najczęściej ich działanie ukierunkowane jest na wymienione powyżej nawilżenie i odżywienie skóry. Często także, ich celem jest złuszczenie, rozjaśnienie czy wzmocnienie zniszczonej i podrażnionej skóry. 

Poszukując odpowiedniego kosmetyku dla siebie, warto kierować się także odpowiednią jakością i skutecznością produktu, którego gwarancją są wyniki badań laboratoryjnych i/lub dermatologicznych dla wiodących substancji aktywnych produktu oraz zastosowanych substancji pomocniczych.  

3. Czy dermokosmetyki zawierają konserwanty?

Preparaty kosmetyczne, w tym tzw. dermokosmetyki, zawierające w swojej recepturze wodę i liczne substancje czynne (w niej zawieszone) są szczególnie narażone na zanieczyszczania mikrobiologiczne. Do składu kosmetyków, celem przedłużenia ich trwałości, dodaje się różnego rodzaju substancje hamujące rozwój bakterii i grzybów (w tym pleśni i drożdży), potocznie zwane konserwantami. Dobór odpowiedniego środka konserwującego dla określonego produktu kosmetycznego uwzględnia m.in. jego przeznaczenie, rozpuszczalność, odczyn pH, jak również możliwość synergistycznego lub antagonistycznego działania z innymi składnikami kosmetyku.

Konserwanty stanowią niezwykle różnorodną pod względem budowy grupę związków chemicznych. Zalicza się do tej grupy m.in. pochodne kwasów organicznych, alkoholi, aldehydów, fenoli, guanidyny, sole amoniowe czy organiczne związki rtęci. Dziś, wiele produktów kosmetycznych reklamowanych jest jako „kosmetyki wolne od konserwantów”, niemniej jednak, w rzeczywistości stwierdzenie to jest błędne, mylące i służy jedynie celom marketingowym.

Rolę konserwantów w niektórych produktach, szczególnie w tych, w których składniki oparte są na olejach roślinnych, pełnią niejednokrotnie antyoksydanty – zabezpieczające jełczenie fazy olejowej oraz chroniące substancje barwiące (przed rozkładem). Do najczęściej spotykanych antyoksydantów zaliczamy m.in. octan tokoferolu, palmitynian retinolu i kwas askorbinowy. Czasem rolę środka konserwującego pełnią naturalne substancje pochodzące z roślin (np. allicyna zawarta w wyciągu z czosnku czy eugenol z oleju goździkowego i cynamonowego). Czasem, środkom konserwującym tj. 2-fenoksyetanolowi przypisuje się rolę składnika zapachowego (zapach róży), podczas gdy w rzeczywistości pełni on rolę substancji antybakteryjnej i antygrzybicznej.

4. Czy warto stosować dermokosmetyki?

Zdecydowanie tak. Dermokosmetyki to produkty, stworzone pod konkretne dolegliwości skórne, których działanie związane jest z obecnością w ich recepturze odpowiednich składników aktywnych, wśród których najistotniejszą rolę odgrywają witaminy (A, C, E), liczne antyoksydanty, lipidy (budujące skórę), naturalne oleje roślinne czy inne opatentowane składniki o udowodnionym działaniu (najczęściej łagodzącym lub przeciwzapalnym). Niejednokrotnie, produkty z tej grupy nie mają wyraźnych kompozycji zapachowych i cechują je właściwości hipoalergiczne, stąd też wskazane są dla szerokiej grupy odbiorców, szczególnie zaś dla pacjentów o skórze wrażliwej, skłonnej do podrażnień, alergii czy atopii. Ich regularne stosowanie pozwala nawilżyć i odżywić suchą i zniszczoną skórę, a także złagodzić czy zwalczyć różnorodne dolegliwości skórne, bez konieczności interwencji farmakologicznej. Wysoka zawartość antyoksydantów w ich recepturze wykazuje działanie regenerujące, wpływając na procesy fizjologiczne zachodzące w skórze, a także chroni skórę przed szkodliwym działaniem promieni słonecznych (promieni UV) zapewniając jej elastyczność i witalność przez długi okres stosowania.

5. Dlaczego pielęgnacja skóry jest ważna w trakcie leczenia onkologicznego?

Choroby nowotworowe i ich leczenie to jeden z najtrudniejszych problemów współczesnej medycyny. Dziś leczenie przeciwnowotworowe (poza chirurgicznym wycięciem guza) obejmuje niejednokrotnie chemioterapię, radioterapię oraz immunoterapię. Obrana terapia przeciwnowotworowa nie wykazuje jednak selektywności wyłącznie wobec komórek rakowych, działając także na szybko dzielące się komórki skóry. Skutkiem tego, skóra pacjenta onkologicznego staje się sucha, cienka, podatna na pęknięcia i podrażnienia. Poza nieestetycznym wyglądem (szorstkość i pękanie naskórka), towarzyszy temu także świąd i uczucie pieczenia. Tak zniszczona i osłabiona skóra staje się bardziej podatna na niekorzystne działanie czynników fizycznych i chemicznych, na które jest pacjent stale narażony w okresie terapii onkologicznej.

Właściwa pielęgnacja i ochrona skóry pacjenta onkologicznego powinna być wdrożona od pierwszych dni hospitalizacji, tak aby w pewnym etapie leczenia stan skóry pacjenta nie stanął na przeszkodzie prowadzenia dalszej terapii przeciwnowotworowej (z uwagi na liczne powikłania skórne) i uniemożliwił osiągnięcie zakładanych celów farmakoterapii onkologicznej. Zakładany cel, można osiągnąć wybierając przede wszystkim preparaty łagodne dla skóry, zachowujące jej kwaśny, fizjologiczny odczyn pH, o działaniu nawilżającym, które zapobiegają nadmiernemu wysuszeniu skóry i uszkodzeniu fizjologicznej bariery ochronnej, przywracając tym samym równowagę kwasowo-wodno-lipidową skóry, np. z uwagi na zawartość nienasyconych kwasów tłuszczowych (NNKT), tj. kwas linolowy i linolenowy. Ważne by w trakcie leczenia onkologicznego świadomie dokonywać wyboru produktów do pielęgnacji skóry. Stosowanie produktów perfumowanych, czy mydeł może przyczynić się do zaburzenia fizjologicznej flory bakteryjnej na powierzchni skóry, co skutkować może wysuszeniem i zwiększoną tendencją do podrażnień, a to z kolei może doprowadzić do licznych, uporczywych powikłań skórnych czy przedłużenia okresu ich gojenia.

6. Jaki krem do twarzy należy wybrać w czasie chemioterapii?

Chemioterapia jest jednym ze sposobów leczenia przeciwnowotworowego, jednak nie jest ona pozbawiona skutków ubocznych. Jednym z wielu działań niepożądanych chemioterapii jest zwiększona wrażliwość skóry na promieniowanie słoneczne, występowanie oparzeń i przebarwień skóry. Podczas chemioterapii skóra może stać się sucha, szorstka i zaczerwieniona (z tendencją do wystąpienia pęknięć i ran), stąd też niezwykle istotne jest jej regularne nawilżanie i natłuszczanie odpowiednimi preparatami, w celu odbudowy i regeneracji wodno-lipidowej bariery skóry. Szczególną ostrożność należy zachować dla odsłoniętych części ciała, które są stale eksponowane na działanie promieni słonecznych, tj. dłonie, twarz, szyja czy dekolt.

Pacjentom onkologicznym zaleca się stosowanie preparatów, najczęściej w postaci kremów (na dzień i/lub na noc), o działaniu odżywczym oraz silnie nawilżająco-natłuszczającym, wzbogaconych w nienasycone kwasy tłuszczowe (NNKT) – pochodzące z naturalnych olejów roślinnych (tj. olej z nasion słonecznika) oraz liczne humektanty i substancje zwiększające uwodnienie zewnętrznej warstwy skóry, tj. glicerol, hialuronian sodu i inne. Dodatkową ochronę przed szkodliwym działaniem promieni słonecznych zapewni obecność witamin i antyoksydantów w jego recepturze (witaminy A, C, E). Niejednokrotnie, preparaty pielęgnujące i ochronne wzbogaca się także w ekstrakty roślinne (np. z kwiatów nagietka lekarskiego czy liści aloesu), które wykazują działanie synergistyczne, względem działania łagodzącego, przeciwzapalnego i regenerującego w stosunku do zewnętrznych warstw skóry narażonej na szkodliwe działanie środowiska zewnętrznego.

7. Jakie kosmetyki stosować po chemioterapii i radioterapii?

Ukierunkowana chemio- i radioterapia wiąże się z licznymi działaniami niepożądanymi w obrębie skóry, jamy ustnej, włosów i paznokci. Jednak odpowiednio prowadzona pielęgnacja skóry, w połączeniu z farmakoterapią, może znacznie obniżyć częstotliwość oraz intensywność działań niepożądanych oraz umożliwić znaczną poprawę jakości życia pacjenta w czasie leczenia i po jego zakończeniu. W zależności od typu nowotworu, zastosowanego schematu leczenia oraz czasu, jaki minął od chemio- i/lub radioterapii, można (bądź nie) zastosować różne preparaty kosmetyczne. Na tym etapie, kosmetyki winny być dobierane w sposób spersonalizowany – w zależności od stanu skóry, także odpowiednio do jej potrzeby, np. : w przypadku skóry zniszczonej, odwodnionej należy wybierać składniki nawilżające i natłuszczające (co w efekcie wzmocni barierę warstwy rogowej naskórka); w stanach suchości zaś składniki o działaniu łagodzącym, przeciwświądowym (sprzyjającym regeneracji bariery skórnej).

W poprawie kondycji skóry pacjenta po zakończonej chemio- i radioterapii przydatne mogą być różnego rodzaju płyny do kąpieli (mycia) – najczęściej w formie emulsji (o łagodnym, lekko kwaśnym pH – zbliżonym do fizjologicznego). Także, balsamy do ciała oraz łagodne, hipoalergiczne szampony do włosów (bez SLS`ów, substancji zapachowych i innych substancji drażniących). W ich składzie dominują natomiast substancje o silnym działaniu łagodzącym, regenerującym i ochronnym, tj. ekstrakt z aloesu, alantoina, D-pantenol, gliceryna, oleje roślinne czy witamina E. Do codziennej pielęgnacji skóry twarzy polecane są różnego rodzaju kremy – na dzień i na noc (sprzyjające regeneracji).

W trakcie i po zakończonej chemioterapii oprócz wyraźnych zmian w obrębie skóry, równie charakterystyczne są zmiany w obrębie płytki paznokciowej – paznokcie stają się wówczas cienkie, kruche i łamliwe. Z uwagi na wdrożoną chemioterapię, również proces wzrostu płytki paznokciowej jest spowolniony. Cechą charakterystyczną są także pionowe lub poziome bruzdy w ich obrębie oraz plamy. Z tego względu, pacjentom takim zaleca się stosowanie różnego rodzaju serum, olejków do paznokci (najczęściej na bazie naturalnych olejów roślinnych), których celem jest stopniowe odżywienie i odbudowanie płytki paznokciowej.