Skóra po radioterapii jest sucha, zarumieniona i łuszczy się – jako jeden z najczęściej występujących skórnych skutków ubocznych wskazuje się popromienne zapalenie skóry. Poradiacyjne uszkodzenia skóry przypominają wyglądem oparzenia skóry, dlatego zaleca się stosować produkty, które w swoim składzie zawierają d-pantenol, macerat z marchwi czy olej ze słodkich migdałów. Naturalne kosmetyki onkologiczne wspomagają regenerację naskórka oraz koją ból, pieczenie, świąd oraz inne nieprzyjemne efekty charakterystyczne dla odczynu popromiennego.
Radioterapia – na czym polega radioterapia?
Celem radioterapii jest uzyskanie maksymalnie toksycznej dla komórek nowotworowych dawki promieniowania gamma przy jednoczesnym zminimalizowaniu uszkodzeń otaczających zdrowych tkanek. Powodzenie radioterapii zależy głównie od całkowitej dawki podanej w trakcie leczenia. Zawsze istnieje ryzyko popromiennego uszkodzenia tkanek prawidłowych, które zwiększa się wraz z dawką całkowitą, liczbą frakcji radioterapii oraz objętością napromieniowanych tkanek. Szczególnie podatnymi na powikłania są pacjenci poniżej 10 oraz pacjenci powyżej 70 roku życia. W celu uniknięcia niepożądanych skutków radioterapii pewnych progów dawek nie powinno się przekraczać, dlatego zalecaną dawkę promieniowania w większości chorób nowotworowych dyktuje tolerancja tych zdrowych tkanek. Wrażliwość komórek nowotworowych na promieniowanie zwiększa się wraz ze wzrostem aktywności proliferacyjnej i zmniejsza się wraz ze wzrostem zróżnicowania tkanki, a wrażliwość zależy głównie od podatności genetycznej oraz współistniejących chorób naczyniowych.
Skutki uboczne radioterapii
Do najczęściej występujących skutków ubocznych radioterapii należy: ogólne osłabienie i spadek aktywności, zmiany we krwi w wyniku obniżenia liczby białych krwinek i płytek krwi, brak łaknienia, odczyny śluzówkowe w jamie ustnej, gardle, krtani i jamach nosowych, reakcje ze strony dróg oddechowych i serca, ze strony jelit i pęcherza moczowego, utrata włosów oraz odczyny skórne. Najbardziej wrażliwe na promieniowanie są gonady męskie i żeńskie. Podczas napromieniania okolic jąder dawka około 0,15 Gy powoduje nietrwałą bezpłodność u mężczyzn, a trwałą bezpłodność dawka od 3,5 do 6 Gy. Napromienianie okolic oczu przy otrzymaniu jednorazowej dawki od 2 do 10 Gy w krótkim czasie może powodować zmętnienie soczewki lub trwałe uszkodzenie wzroku. Powierzchnia skóry oraz kości jak również przełyk, tarczyca, wątroba i pęcherz moczowy cechują się stosunkowo dużą odpornością na promieniowanie. Promieniowanie jonizujące w pierwszej kolejności uszkadza podstawowe elementy komórki, przez co komórki tracą zdolność do prowadzenia prawidłowych podziałów i procesów metabolicznych. Zmiany tkankowe po radioterapii mogą być ostre (pojawiają się w trakcie leczenia i do dwóch miesięcy po jego zakończeniu), podostre (od 2 do 6 miesięcy) oraz późne (po 6 miesiącach do nawet kilku lat po zakończeniu leczenia).
Wpływ radioterapii na skórę: budowa skóry
Aby móc zrozumieć wpływ radioterapii na naszą skórę, należy najpierw poznać budowę skóry. Normalna skóra składa się z naskórka i skóry właściwej. Naskórek, zbudowany z zewnętrznej warstwy zrogowaciałej i głębszej warstwy podstawnej, jest stale odnawiany w wyniku zrównoważonej produkcji nowych komórek z warstwy podstawnej, w odpowiedzi na naturalne złuszczanie warstwy zrogowaciałej. W warstwie podstawnej naskórka znajdują się komórki macierzyste, które dzielą się i różnicują w dojrzałe komórki naskórka. Około 10% komórek podstawnych dzieli się każdego dnia. Gdy zewnętrzne komórki zrogowaciałej warstwy złuszczają się lub odrywają, są zastępowane nowo zróżnicowanymi komórkami z warstwy podstawnej. Ten normalny proces obejmuje zarówno proliferację, jak i różnicowanie lub dojrzewanie komórek skóry w celu całkowitego zastąpienia warstwy naskórka mniej więcej co 4 tygodnie. W skórze właściwej, leżącej pod naskórkiem, znajdują się m.in. naczynia krwionośne, nerwy, gruczoły i mieszki włosowe.
Regeneracja uszkodzonych tkanek skóry zachodzi w wyniku działania mechanizmu sprzężenia zwrotnego: proliferacji i różnicowania komórek z błony podstawnej skóry oraz migracji komórek nabłonka spoza uszkodzonego leczeniem pola. Ponowna epitelializacja (proces zachodzący równocześnie z tworzeniem ziarniny i polegający na przesuwaniu się komórek naskórka z obwodu rany do jej środka) zwykle rozpoczyna się po około 10 dniach od uszkodzenia skóry, a wilgotne środowisko gojenia się rany wspomaga migrację komórek macierzystych skóry w obszar rany.
Radioterapia: skórne skutki uboczne radioterapii
Najczęstszym ostrym skutkiem ubocznym radioterapii jest nadwrażliwość, obrzęk, przebarwienia/lub złuszczanie skóry. Po podaniu początkowej dawki promieniowania, ustalony procent komórek podstawnych/macierzystych ulega zniszczeniu. Pozostałe komórki szybciej ulegają zrogowaceniu i złuszczeniu, co prowadzi do zakłócenia równowagi między normalnym wytwarzaniem komórek w warstwie podstawnej skóry, a niszczeniem komórek na powierzchni skóry. Chociaż komórki podstawne są następnie stymulowane do podziałów, to jednak ich liczba, w wyniku trwającego napromieniowania, zmniejsza się. Dodatkowo pojawia się odpowiedź zapalna, przebiegająca z wydzielaniem histaminy i serotoniny, oraz dochodzi do uszkodzenia komórek naczyń włosowatych i ich rozszerzenia.
W wyniku rozszerzenia naczyń włosowatych w skórze właściwej na skórze pojawia się rumień, któremu towarzyszy obrzęk z powodu niedrożności niektórych naczyń. Zmiany pigmentacji napromieniowanej skóry spowodowane są migracją melaniny do bardziej powierzchownych warstw naskórka. W miejscu napromieniowania wzrost włosów zostaje przerwany, gdyż mieszki włosowe przechodzą do fazy spoczynkowej cyklu podziałów komórkowych, a wyrośnięte już włosy – wypadają. Całkowite wypadanie włosów może nastąpić przy dawkach większych niż 55 Gy, a odrost następuje po około 2 miesiącach od ostatniej dawki promieniowania. Gruczoły potowe i łojowe mogą zostać trwale zniszczone po podaniu dawki około 30 Gy w 15 zabiegach (tj. 2 Gy dziennie) przez okres 3 tygodni, z powodu zniszczenia gruczołów zmniejsza się nawilżenie skóry i pojawia suchość i świąd. Inne skutki uboczne radioterapii to: zmiany włóknisto-stwardnieniowe w tkance podskórnej, teleangiektazje (pajączki naczyniowe), zwiększona wrażliwość́ skóry na podwyższoną temperaturę̨ i promienie słoneczne.
Wczesne reakcje skórne po napromienianiu
Wczesne reakcje skórne po napromienianiu występują w ciągu 1 do 4 tygodni leczenia i mogą utrzymywać się przez 2 do 4 tygodni po leczeniu. Są one identyfikowane i klasyfikowane według nasilenia: od rumienia i suchego złuszczania do wilgotnego złuszczania, a w cięższych przypadkach owrzodzenia. W ciągu pierwszych 2 tygodni leczenia, przy dziennej dawce frakcjonowanej 1,8 do 2,0 Gy pacjenci na ogół nie odczuwają żadnego dyskomfortu. Przejściowy rumień może wystąpić w ciągu 24 godzin od rozpoczęcia leczenia, skóra wydaje się zaczerwieniona, ciepła i może wyglądać jak przy wysypce. Pacjenci często opisują swoją skórę jako wrażliwą i napiętą. Jest to wynik zmniejszonej zdolności warstwy podstawnej do zastępowania warstw powierzchniowych skóry, złuszczania się naskórka i gorszego funkcjonowania gruczołów potowych i łojowych. Przy dawkach od 30 do 40 Gy dochodzi do uszkodzenia komórek zewnątrzwłośniczkowych, co prowadzi do zwiększonego przepływu krwi włośniczkowej i objawia się przekrwieniem oraz obrzękiem. Przy dawkach od 45 do 60 Gy zwykle obserwuje się depilację skóry i jej wilgotne złuszczanie – skóra właściwa jest wtedy odsłonięta, pole zabiegowe jest wilgotne, bardzo wrażliwe i czerwone, płyn surowiczy sączy się i wycieka, czemu może również towarzyszyć lekki lub ciężki wysięk i strupowanie (zwężanie naczyń krwionośnych wokół rany).
Czynniki wpływające na reakcje skórne po radioterapii
Na stopień reakcji skórnej wpływają zarówno czynniki związane z leczeniem, jak i cechy osobnicze pacjenta. Ryzyko wystąpienia reakcji skórnych jest większe, gdy napromieniowane zostaną dwie stykające się ze sobą powierzchnie skóry (np. pierś, krocze), obszary, w których naskórek jest cienki i gładki (np. pacha, twarz, krocze) lub gdzie integralność skóry została naruszona w wyniku operacji lub oparzeń. Inne czynniki ryzyka reakcji skórnych to: większa objętość guza, większe pole naświetlana, większa całkowita dawka promieniowania, duża dawka frakcji (powyżej 2,0 Gy na frakcję), dłuższy czas trwania leczenia, rodzaj stosowanej energii np. akceleratory liniowe, o wyższych energiach dostarczają maksymalne dawki promieniowania do głębiej położonych tkanek 1,5 do 3,0 cm pod powierzchnią skóry, tym samym oszczędzając skórę.
Na reakcje skóry po napromieniowaniu wpływają również czynniki związane z ogólnym stanem zdrowia pacjenta oraz współistnieniem schorzeń takich jak cukrzyca lub niewydolność nerek, a także starszy wiek, zły stan odżywienia, wcześniejsza aspiracja limfocytów, przewlekła ekspozycja na słońce, palenie tytoniu, otyłość oraz stan skóry przed radioterapią wynikający z codziennej rutynowej pielęgnacji. Czynniki ryzyka reakcji skórnych to także równoczesna chemioterapia, immunoterapia, steroidoterapia lub terapie celowane.
Radioterapia: myć skórę czy nie myć?
Kontrowersje budzi sprawa mycia miejsc zabiegowych podczas radioterapii. Istnieją dwie szkoły myślenia: jedna sugeruje, że mycie obszaru zabiegowego doprowadzi do zwiększonego podrażnienia mechanicznego i chemicznego w obszarze zabiegowym i spowoduje nasilenie reakcji, a druga opinia jest taka, że mycie obszaru zabiegowego pomoże zredukować liczbę martwych komórek naskórka i bakterii na powierzchni skóry. Zaobserwowano, że pacjenci, którym nie wolno myć skóry, mogą doświadczać wyższego poziom stresu w związku z problemami z higieną osobistą i wizerunkiem ciała.
W 97% przypadków zaleca się pielęgnację skóry po radioterapii poprzez delikatne obmycie letnią wodą z wykorzystaniem ręczników higienicznych. Jak wygląda to w praktyce? Ciało należy pielęgnować poprzez delikatne dotykanie skóry miękkim materiałem chłonnym np. ręcznikiem z mikrofibry, ręcznikiem bawełnianym lub jednorazowym ręcznikiem higieniczne. Skórę należy dotykać punktowo ręcznikiem (nie przecierać, bo może to wywołać dodatkowe podrażnienia).
Do pielęgnacji możesz stosować delikatne preparaty myjące bez SLS, parabenów oraz substancji pieniących. Unikaj również tradycyjnego mydła, ponieważ mydło działa wysuszająco na skórę oraz zmywa jej naturalną warstwę ochronną. Wybieraj produkty o prostym, naturalnym składzie i neutralnym pH. Po pielęgnacji skóry, jeśli nie ma otwartych ran, można stosować specjalistyczny balsam do ciała Oncoria ONE, który przyspieszy renegację naskórka oraz ukoi, nawilży i odżywi skórę.
#PoradaEksperta: Jeśli zdecydujesz się na wykorzystanie ręczników tradycyjnych, pamiętaj, że mogą one stać się źródłem infekcji, dlatego wymieniaj je bardzo często – codziennie a nawet po każdym użyciu.
Zabiegi radioterapii mogą powodować różne fizyczne reakcje skórne nawet u 95 % pacjentów, z czym wiąże się ból, swędzenia, pieczenia i ogólne uczucie dyskomfortu. Popromienne zmiany skórne wpływają na codzienne czynności i jakość życia osób chorych. Pacjenci w wyniku leczenia mogą doświadczać trudności z noszeniem ubrań i ograniczeń ruchu kończyny. Mogą spotykać się również z nieprzyjemnymi reakcjami innych osób oraz mieć poczucie utraty niezależności. Chociaż jest mało prawdopodobne, by można było całkowicie zapobiec reakcjom skóry na promieniowanie, to w praktyce klinicznej minimalizowanie i opóźnienie wystąpienia skutków ubocznych jest bardzo ważne i wymaga interdyscyplinarnego podejścia. Opieka medyczna związana z leczeniem popromiennych zmian skórnych polega przede wszystkim na utrzymaniu integralności skóry, czystości ran, zmniejszeniu bólu, ochronie przed dodatkowymi urazami, zapobieganiu infekcjom oraz utrzymaniu wilgotnego środowiska gojenia się ran.
Niepożądane objawy uszkodzenia skóry po radioterapii łagodzi stosowanie kosmetyków Oncoria z linii ONE lub niefarmaceutycznych produktów do pielęgnacji higieny osobistej. Jest to bardzo ważne także dla zwiększenia samooceny osoby chorej. Warto pamiętać, że niewłaściwy wybór kosmetyków może pogorszyć skutki uboczne leczenia radioterapią, dlatego przy wyborze zwracaj uwagę na to, czy kosmetyki są testowane pod kątem bezpiecznego stosowania przez pacjentów onkologicznych, oraz czy mają naturalne składniki aktywne w swoim składzie.
Opracowano na podstawie
- 1.Gomez-Millan, Jaime. „Radiation therapy in the elderly: more side effects and complications?” Critical reviews in oncology/hematology 71.1 (2009): 70-78.
- 2. Rzewuska, Karolina. „Patogeneza skutków ubocznych radioterapii w tkankach prawidłowych.” Letters in Oncology Science 17.4 (2020): 9-15.
- 3. Kumar, S., et al. „Management of skin toxicity during radiation therapy: a review of the evidence.” Journal of medical imaging and radiation oncology 54.3 (2010): 264-279.
- 4. Farhood, Bagher, et al. „Skin reaction in radiation therapy for breast cancer.” Iranian Journal of Medical Physics 11.4 (2014): 316-321.
- 5. McQuestion, Maurene. „Evidence-based skin care management in radiation therapy.” Seminars in oncology nursing. Vol. 22. No. 3. WB Saunders, 2006.
- 6. Harris, Rachel, et al. „Radiotherapy skin care: A survey of practice in the UK.” Radiography 18.1 (2012): 21-27.
- 7. Bensadoun, René-Jean, et al. „Daily baseline skin care in the prevention, treatment, and supportive care of skin toxicity in oncology patients: recommendations from a multinational expert panel.” Cancer management and research 5 (2013): 401.
- 8. Varvaresou, Athanasia, et al. „Targeted therapy in oncology patients and skin: Pharmaceutical and dermocosmetic management.” Journal of cosmetic dermatology 19.4 (2020): 782-788.
Tags: krem po radioterapii kremy po radioterapii oparzenia po radioterapii maść po radioterapii krem ochronny przy radioterapii krem przy radioterapii balsam po radioterapii czym smarować skórę po radioterapii jak leczyć oparzenia po radioterapii jak pielęgnować skórę po radioterapii jaki krem po radioterapii czym smarowac oparzenia po radioterapii brązowe paznokcie paznokcie brązowe czarne kreseczki na paznokciach przebarwione paznokcie u nóg ciemne plamki na paznokciach odczyn popromienny skóry po radioterapii zmiany skórne po radioterapii świąd skóry po radioterapii skóra po radioterapii pielęgnacja kosmetyki po radioterapii radioterapia stereotaktyczna radioterapia ile trwa na czym polega radioterapia krem po radioterapii opinie pielęgnacja skóry po radioterapii współczesna zespół ręka-stopa odczyn popromienny po radioterapii skóra po radioterapii krem po radioterapii forum skóra po radioterapii czym smarować pielęgnacja skóry po radioterapii skóra po radioterapii zdjęcia skóra po radioterapii forum pielęgnacja skóry w trakcie radioterapii jaka maść po radioterapii krem do skóry po radioterapii