Wskazówki – jak chronić i pielęgnować skórę podczas chemioterapii i radioterapii
Chemioterapia i radioterapia to powszechnie stosowane, skuteczne metody leczenia nowotworów, ale oprócz niewątpliwych korzyści powodują wiele skutków ubocznych. Większość ludzi wie o takich skutkach ubocznych, jak wypadanie włosów, które może towarzyszyć leczeniu raka, ale wśród innych możliwych skutków ubocznych, terapie antynowotworowe mogą wpływać na stan zdrowia skóry, na jej teksturę, stan nawilżenia i kolor.
Chemioterapia ingeruje w procesy podziałów komórkowych i wpływa zarówno na zdrowe komórki, jak i na komórki rakowe. Najbardziej narażone są komórki szybko dzielące się i rosnące, a skóra jest jedną z tkanek, która może zostać uszkodzona w wyniku ogólnoustrojowego działania chemioterapeutyków. Uszkodzenia te zależą od leku stosowanego w chemioterapii, dawki i długości leczenia oraz od tego, czy stosuje się dodatkowo inne metody leczenia. Wpływ radioterapii na skórę również zależy od kilku czynników: m.in. dawki i mocy napromieniowania, liczby zabiegów oraz miejsca napromieniowania. Obydwie terapie powodują zaburzenia w działaniu bariery skórnej. Uszkodzenie komórek skóry jest zwykle tymczasowe. Chociaż każda osoba inaczej reaguje na terapie przeciwnowotworowe, to jednak prawdopodobieństwo pojawienia się objawów skórnych jest bardzo duże – od ok. 70 % do nawet 100 %, zwłaszcza przy radioterapii. W przypadku niektórych chemioterapii mogą wystąpić reakcje skórne takie jak: zwiększona wrażliwość na światło słoneczne, zmiany w kolorze skóry, zmiany w paznokciach, trądzik i swędząca wysypka. Z kolei zmiany skórne spowodowane radioterapią mogą wyglądać i być odczuwane przez chorego jak oparzenia słoneczne, ponieważ zwykle po naświetlaniach skóra jest zaczerwieniona i wysuszona, może wystąpić stan zapalny i ścieńczenie skóry.
Problemy skórne w trakcie radioterapii
Problemy z pielęgnacją skóry podczas radioterapii biorą się między innymi stąd, że ocena i sposób postępowania w przypadku pojawienia się niepożądanych skutków różnią się znacznie w poszczególnych placówkach, a często także między poszczególnymi lekarzami, dlatego osoby chore mogą otrzymywać sprzeczne lub nawet błędne informacje. Zagadnienia, w których opinie lekarzy różnią się między sobą obejmują stosowanie mydeł, kremów, płynów do mycia i dezodorantów oraz postępowanie w przypadku suchego i wilgotnego złuszczania, to jest: moczenia uszkodzonych fragmentów skóry w soli fizjologicznej, stosowania opatrunków żelowych lub okluzyjnych oraz miejscowego stosowania antybiotyków. Restrykcyjne praktyki pielęgnacyjne, które zakłócają normalną higienę, mogą być bardzo niepokojące dla osób chorych, powodując, że poczują się oni społecznie nieakceptowani w czasie, gdy to wsparcie społeczne jest bardzo ważne.
Stwierdzono, że ryzyko pojawienia się suchego i wilgotnego złuszczania skóry nie powinno wzrosnąć, jeśli produkty do pielęgnacji skóry są stosowane między zabiegami. Pacjenci powinni utrzymywać higienę osobistą i myć się syntetycznymi produktami o neutralnym pH lub łagodnymi mydłami. Między zabiegami można stosować nieperfumowane środki nawilżające. Celem leczenia suchego złuszczania się naskórka jest złagodzenie dyskomfortu, pod warunkiem, że nie dochodzi do głębszego uszkodzenia skóry ani możliwości infekcji. Zaleca się nawilżenie skóry w celu złagodzenia objawów suchości skóry i zmniejszenia dalszego nasilenia objawów związanych ze świądem, który prowadzi do wtórnej infekcji. Odwrotnie jest w przypadku wilgotnego złuszczania, w którym skóra ulega uszkodzeniu i staje się podatna na infekcje, w takiej sytuacji jeżeli dojdzie do infekcji skóry – niezbędne są antybiotyki i leki przeciwgrzybicze.
Co można stosować na skórę po chemioterapii i radioterapii?
Objawy toksycznych skutków działania terapii antynowotworowych na skórę można redukować lub łagodzić za pomocą farmaceutyków oraz dermokosmetyków: kosmetyków i niefarmaceutycznych preparatów do pielęgnacji skóry i higieny osobistej. Poprawa wyglądu skóry uzyskana dzięki zabiegom kosmetycznym jest bardzo ważna dla zwiększenia samooceny osoby chorej. Jednak niewłaściwy wybór lub niewłaściwe użycie kosmetyków może pogorszyć uszkodzenia skóry – sprawdź, jakich składników unikać. Chociaż istnieją zalecenia dotyczące farmaceutycznego leczenia reakcji skórnych, jak dotąd nie ma wielu wytycznych i wskazówek dotyczących wyboru lub stosowania dermokosmetyków i dermatologicznych produktów do pielęgnacji skóry u pacjentów onkologicznych. Zgodnie z definicją dermokosmetyczna pielęgnacja skóry to stosowanie do higieny osobistej, oczyszczania, nawilżania i fotoochrony skóry produktów niefarmaceutycznych lub kosmetycznych, które powinny zostać przebadane klinicznie u pacjentów z chorobami skóry i być dobrze przez nich tolerowane. W związku z tym bardzo ważną kwestią jest doradzanie pacjentom w wyborze najodpowiedniejszych kosmetyków do stosowania w trakcie i po leczeniu onkologicznym. Na rynku są już dermokosmetyki testowane klinicznie na delikatnej, chorej i wrażliwej skórze, dlatego mogą być bardziej odpowiednie dla pacjentów onkologicznych – takimi preparatami są m.in. onkokosmetyki Oncoria.
Kosmetyki do oczyszczania skóry po chemioterapii i radioterapii
Wiele produktów higienicznych z tej grupy może nasilać objawy skórnych skutków ubocznych. Proces oczyszczania powoduje usunięcie ze skóry zarówno zanieczyszczeń jak i sebum, co dodatkowo wysusza uszkodzoną skórę. Jest to szczególnie szkodliwe dla skóry chorych poddanych chemioterapii i radioterapii dlatego, że bariera skórna po tych zabiegach może zostać naruszona. Pozbawieni profesjonalnego doradztwa pacjenci mają tendencję do eksperymentowania z niewłaściwymi produktami do pielęgnacji, które podrażniają ich wrażliwą skórę. Stwierdzono, że połączenie kwaśnego środka myjącego i emolientu (pH 5,5) oraz stosowanie mydła antyseptycznego poprawia funkcję ochronnej bariery skóry, nawilżenie warstwy rogowej naskórka i zwiększa koncentrację lipidów na powierzchni skóry. Jednak preferowane jest stosowanie mydeł o neutralnym pH, dlatego zaleca się mycie przy użyciu odpowiednich, a najlepiej przetestowanych klinicznie środków myjących i oczyszczających.
Nawilżenie skóry podczas radioterapii i chemioterapii
Radioterapia i chemioterapia zmniejszają tolerancję skóry na produkty kosmetyczne, co przypisuje się brakowi równowagi w warstwie rogowej naskórka, co ostatecznie zaburza funkcję bariery skórnej. Odpowiednie nawilżenie poprawia funkcję tej bariery, zmniejsza świąd i zapobiega wtórnemu zakażeniu spowodowanemu drapaniem. Emolienty, zawierające substancje utrzymujące wilgoć, takie jak mocznik 5%–10% lub niacynamid, naprawiają i chronią barierę naskórkową wiążąc wodę w warstwie rogowej naskórka i powodując jego częściowe nawilżenie, w ten sposób poprawiając funkcję bariery naskórkowej. Nawilżenie naskórka zmniejsza pieczenie, łuszczenie się, zaczerwienienie oraz zmniejsza liczbę pęknięć spowodowanych suchością skóry. Tak więc pielęgnacja skóry przy użyciu przetestowanych klinicznie środków nawilżających poprawia funkcję bariery i nawilżenie skóry, takie kosmetyki mogą być stosowane codziennie (od pierwszego zabiegu) w trakcie i po leczeniu onkologicznym, niezależnie od tego, czy jest to chemioterapia czy radioterapia. Jedynie podczas leczenia lipofilowymi lekami chemioterapeutycznymi należy unikać codziennego stosowania balsamów do ciała. Do pielęgnacji skóry twarzy należy wybierać dermokosmetyczne kremy niezatykające porów (non comedogenic cream) np. specjalistyczny balsam Oncoria ONE.
Fotoochrona
Codzienna ochrona skóry przez działaniem promieniowania UV jest bardzo ważna w zapobieganiu zmianom pigmentacyjnym i przebarwieniom wynikającym ze zwiększonej wrażliwości na promieniowanie ultrafioletowe. Zalecane jest stosowanie filtrów przeciwsłonecznych o szerokim spektrum działania (SPF 30 lub wyższy z UVA-PF) zgodnie z fototypem skóry pacjenta oraz w zależności od zakresu nadwrażliwości na światło spowodowanej przez terapie onkologiczne. Kremy przeciwsłoneczne należy nakładać na twarz i inne wyeksponowane obszary skóry, tj. szyję i ramiona, ponadto należy nosić luźne ubrania okrywające ciało tak bardzo jak to możliwe.
Dezodoranty i makijaż w chorobie nowotworowej
Opinie na temat możliwości stosowania antyperspirantów i dezodorantów przez pacjentów onkologicznych są kontrowersyjne. Z powodu efektów działania chemioterapii na gruczoły ekrynowe (wydzielające pot) stosowanie tych produktów nie jest potrzebne. Eksperci uważają jednak, że w trosce o dobro pacjenta dezodoranty i niedrażniące perfumy mogą być stosowane jako element codziennej pielęgnacji ciała. Do makijażu należy stosować kosmetyki nie zatykające porów, ale unikać makijażu okluzyjnego, to jest grubej warstwy podkładów i fluidów, zwłaszcza gdy doszło do zapalenia mieszków włosowych. Oczywiście należy zaprzestać stosowania jakichkolwiek kosmetyków, gdy skóra zostanie podrażniona.
Nie tylko stosowanie dermokosmetyków pozwala zmniejszyć dokuczliwość skórnych skutków ubocznych leczenia onkologicznego. Ważne jest by podczas terapii jeść zdrową żywność i pić dużo wody (ok. 2 litry dziennie), przydadzą się także delikatne ćwiczenia fizyczne. Ponad to należy:
- unikać obcisłych ubrań i nosić miękkie tkaniny, takie jak np. bawełna;
- unikać tkanin syntetycznych i ciężkiej wełny;
- unikać skrajnych temperatur, nie stosować np. termoforów, okładów z lodem, nie używać suszarek do włosów;
- kąpać się w letniej wodzie;
- delikatnie osuszać skórę miękkim ręcznikiem – nie pocierać
- dbać o to by fałdy skóry były suche;
- konsultować się z lekarzem przed użyciem mydła, perfum, dezodorantu, talku, kremów lub kosmetyków na leczonym obszarze;
- golenie w obszarze zabiegowym powinno odbywać się wyłącznie za pomocą elektrycznej maszynki do golenia;
- kremy antyseptyczne i gojące rany mogą być pomocne w leczeniu infekcji skóry i zanokcicy.
Opracowano na podstawie
1. Bensadoun RJ, Humbert P, Krutman J, et al. Daily baseline skin care in the prevention, treatment, and supportive care of skin toxicity in oncology patients: recommendations from a multinational expert panel. Cancer Manag Res. 2013;5:401-408.
2. Schnur, Julie B., et al. „A qualitative analysis of acute skin toxicity among breast cancer radiotherapy patients.” Psycho‐oncology 20.3 (2011): 260-268.
Tags: oncoria krem na dzień, oncoria krem na noc, balsam do ciała dla osób po chemioterapii, balsam dla osób po radioterapii, serum do panzkoci, zniszczone paznokcie po chemioterapii jak odbudować płytkę paznokcia, jakie najlepsze serum do paznokci, jaki najlepszy balsam do ciała dla osób onkologicznych, onko, onkologia dermokosmetyki